Samenvatting
De advocaat Costa heeft aandelen in een klein elektriciteitsbedrijfje dat dankzij een Italiaanse nationalisatiewet wordt ingelijfd bij het grote bedrijf ENEL. In een gerechtelijke procedure verzocht Costa om de toepassing van artikel 117 EEG-verdrag om zo de Italiaanse rechter te laten toetsen aan het Europese gemeenschapsrecht. In de zaak vraagt de Italiaanse kantonrechter aan het Hof van Justitie om te toetsen of het nationale Italiaanse recht verenigbaar was met het Europese Gemeenschapsrecht. De Italiaanse rechter was van mening dat de eigen nationalisatiewet belangrijker was dan de eerder nationale wet waarbij het Verdrag van Rome als nationale wet was aangenomen.
Rechtsvraag
Heeft het Europese gemeenschapsrecht voorrang op het nationale recht?
Algemene vragen
1. Via welke procedure is deze zaak bij het Hof van Justitie EU terecht gekomen?
Het arrest Costa/ENEL is een uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen van 15 juli 1964 (zaak 6/64), welke betrekking heeft op de suprematie van het Europees Gemeenschapsrecht over nationale wetgeving van een lidstaat.
2. Wat is de precieze casus en wat is de belangrijkste rechtsvraag c.q. wat zijn de belangrijkste rechtsvragen?
De advocaat Flaminio Costa had aandelen in Edisonvolta, een kleine elektriciteitsmaatschappij die door een Italiaanse nationalisatiewet werd ingelijfd bij ENEL. In een gerechtelijke procedure inzake zijn elektriciteitsrekening verzocht Costa bij incidentele vordering om toepassing van artikel 177 EEG-verdrag, om de nationalisatiewet door het Hof van Justitie te laten toetsen aan het gemeenschapsrecht. De kantonrechter te Milaan verzocht het Hof om een prejudiciële beslissing met de vraag of de Italiaanse wet aangaande nationalisatie van de elektriciteitsproductie en -distributie van ENEL verenigbaar was met een aantal bepalingen van het Verdrag van Rome. De Italiaanse regering liet aan het Hof weten de eigen nationalisatiewet belangrijker te achten dan de eerdere nationale wet waarbij het Verdrag van Rome als nationale wet was aangenomen.
3. Hoe luidt het dictum (‘de uitkomst’) door het Hof van Justitie EU?
Het Hof stelde dat de nationalisatiewet niet in strijd was met het EEG-verdrag. De invloed van deze uitspraak zit echter in een ander element. Zeer bepalend was de uitspraak van het Hof, waar het, tegen de Italiaanse regering in, stelde dat het Europees recht voorrang heeft boven het nationaal recht van de lidstaten, omdat het Europees recht vereist dat regels in alle lidstaten op dezelfde wijze moeten worden toegepast. De uitspraak impliceerde dat deze suprematie niet alleen in landen met een monistische, maar tevens met een dualistische traditie ten opzichte van internationaal recht geldt. Het Verdrag van Rome heeft dus een eigen autonome rechtsorde in het leven geroepen.
4. Hoe komt het Hof van Justitie EU tot dit dictum? Met andere woorden: wat zijn de belangrijkste rechtsoverwegingen (r.o.’s) die tot dit uiteindelijke dictum hebben geleid? oordeel. Welke onderdelen hiervan herken je nog van het arrest Van Gend & Loos? Wat is precies de meerwaarde van Costa/ENEL?
Het Hof van Justitie stelde dat de nationalisatiewet niet in strijd was met het EEG-verdrag. Verder stelde zij echter dat het Europese recht voorrang heeft boven het nationale recht van de lidstaten. Tot deze conclusie kwam zij aangezien het Europees recht vereist dat de regels in alle lidstaten op dezelfde wijze worden toegepast. Verder oordeelde zij dat het gemeenschapsrecht uit een autonome bron is ontstaan en op grond van dit specifieke karakter is het niet mogelijk dat zij zomaar door nationaal recht van een lidstaat opzij geschoven kan worden. Op die manier zou het gemeenschapsrecht namelijk zijn gemeenschappelijke karakter verliezen, wat nou juist een van de rechtsgronden is. Met deze uitspraak kwam het Hof van Justitie dus tot de conclusie dat deze directe werking van
internationaal recht niet alleen in monistische maar ook in dualistische staten geldt. De uitspraak kent meer soevereine rechten aan de EG toe, die beperkt worden bij de nationale staten.
